21 oktober 2011

21 oktober 2011

Ik zou een pilsje gaan drinken met Afonso maar de vader van een collega is overleden en hij was de familie gaan begroeten. Ik heb zin in een rondje lopen ondanks het feit dat het echt stikdonker is buiten – geen maan. Mijn straat heeft nogal wat gaten, hobbels en stenen, maar met mijn felle lampje moet het wel lukken. Het valt me een beetje tegen, ik kom niet vaak aan deze kant van de weg omdat de auto er vrijwel niet doorheen kan (mijn 4x4 auto dus…). Ik probeer de wandelpaadjes te volgen, maar loop steeds vast op geulen die door het water zijn uitgesleten. Met een zaklamp zien ze er vaak dieper en breder uit dan ze in werkelijkheid zijn, maar uiteindelijk kom ik er wel.

Wanneer ik bij het asfalt aankom word ik op mijn schouder getikt: ‘Hé Lieve, ben je er weer?’ Een bekende van lang geleden. We maken een praatje en wanneer hij zegt een rondje te willen lopen besluit ik me bij hem aan te sluiten. Ook hier is het aarddonker. De disco ‘Sabura’ is gesloten op donderdag en die verlicht normaal een deel van de weg. Er zitten een paar gemene gaten in het asfalt die je vrijwel niet ziet omdat ze vol water staan. Je breekt hier echt zo je benen. ‘Boa noite, Lieve’ klinkt naast de weg. Ik herken de stem van Tia Lina. Ze heeft een barretje maar, vreemd genoeg is het dicht. ‘Het slachthuis staakt, ik heb geen vlees kunnen kopen’, zegt ze. ‘Dit is een verloren dag voor mij’. Omdat er geen stroom is wordt elke dag opnieuw voor die dag ingekocht. We wisselen wat familie informatie uit. Tia Lina knoopt al jaren de touwtjes aan elkaar met de verkoop van brochettes, broodjes en drank. Haar man die een bar had naast mijn oude bar is een aantal jaren geleden plots overleden. Ze staat er nu alleen voor en wordt er duidelijk niet jonger op. Haar dochter helpt wel, maar heeft ondertussen ook twee kleine kinderen waar ze de handen aan vol heeft. Veel meer dan overleven gebeurt hier duidelijk niet.

We lopen door tot aan de rotonde. Hier brandt gelukkig wel licht bij de benzinepomp. Er komt luide muziek van twee kanten. Aan de ene kant mijn oude collega van mijn café, Djabaté, die nu hier, naast het politiebureau cq snelle interventie team, een tijdelijke bar heeft neergezet sinds onze oude bar met de grond gelijk gemaakt is. Hij is beroemd om zijn geitenvlees en dat is dan ook, naast kleine life optredens, zijn grootste bron van inkomsten. Aan de overkant is een soort hal als bar ingericht. Het geluid van de TV galmt straten ver. Wat beide cafés gemeenschappelijk hebben is dat mensen er buiten in een halve cirkel omheen staan om TV te kijken. Djabaté heeft tenminste nog een aantal klanten die geitenvlees aan het eten zijn, de andere tent is verder volkomen leeg. Het vlees ruikt heerlijk maar zelfs als ik van Djabaté een bordje aangeboden krijg houd ik het voor gezien. Eerlijk gezegd vertrouw ik hem niet helemaal.

We zetten ons aan een tafeltje en bestellen iets te drinken. Wat later komt een jonge man bij ons zitten die zich voorstelt als Malam. Hij zit strak in de kleren en heeft een spierwitte, met goudbestikte, NY-pet op zijn hoofd. Het zou zo één van Flip’s skatevrienden kunnen zijn. We raken aan de praat en hij vertelt me dat hij naast autoverkoper ook ‘currandeiro’ is, genezer dus. De meeste currandeiros die ik ken zitten in een hutje met allerlei botjes en gedroogde hagedissen om zich heen vieze flesjes met vreemde goedjes te vullen. Verfrissend deze jonge kerel. Hij heeft het genezen met de paplepel ingekregen volgens eigen zeggen. Zowel zijn vader als zijn grootvader zijn bekende traditionele dokters. Hijzelf heeft zich in een aantal ziekten gespecialiseerd die volgens hem aan elkaar verwant zijn. ‘Veel mensen hebben Tyfus’ zegt hij ‘en dat kan ik genezen’. ‘Omdat ze zich niet laten behandelen krijgen ze onherroepelijk Hepatitis’. ‘Wanneer ook dit niet behandeld wordt, veranderd het in gele koorts en het eindigt met zwarte koorts’. Een oud medewerker van mijn bar, Kalifa, komt er bij zitten. Hij is graatmager en heeft duidelijk gedronken. Vorig jaar zei men mij dat hij aan de drank was. Hij ontkende dat toen in alle toonaarden. Eerlijk gezegd ziet hij er erg slecht uit. Wanneer hij me omhelst voel ik de botten zowat door zijn huid steken. Malam neemt meteen zijn hand en begint een riedeltje van vragen op hem af te vuren. ‘Moet je ’s nachts vaak uit bed om te plassen?’ ‘Heb je vaak last van een brandende maag?’ ‘Voelen je handen en voeten soms voos aan, of alsof ze slapen?’ ‘Je bent ziek, je lichaam voelt warm aan, als je wil kan ik je genezen, als je wil kan ik zorgen dat je niet meer zo mager bent’. Kalifa vraagt angstig wat dat dan wel moet kosten. ‘Neen’, zegt Malam, ‘mijn hoef je pas te betalen als je genezen bent’. ‘En dan hangt het er van af wat je voor me hebt’. ‘Ik doe dit niet voor geld, ik doe dit meer omdat ik het toch gewoon kan en eigenlijk alleen voor mijn familie’. ‘Omdat ik zie dat je een vriend van Lieve bent wil ik je wel helpen’. ‘Vraag maar aan Djabaté hoe ik hem genezen heb’. Hij pakt dit knap aan.

Of je een genezer bent, dat weet ik niet, zeg ik hem later. Je bent wel een goeie psycholoog. Dat zal je ook wel helpen bij het verkopen van auto’s. Hij is een beetje beledigd in eerste instantie: ‘Ik genees met de hulp van Allah, je moet geloof hebben’. Net op dat moment zien we op de televisie dat Khadaffi gevonden en gedood is. Malam wil dit nieuws niet geloven. Volgens hem zijn het allemaal leugens. Zelfs wanneer in grote letters op TV de artikelen in de verschillende tijdschriften en dagbladen getoond worden blijft hij ontkennen. Khadaffi heeft enorm veel in West Afrika geïnvesteerd in loop van de laatste tientallen jaren. Hij heeft bijvoorbeeld Guinee Bissau beloofd gedurende 5 jaar de diesel van het elektriciteitsbedrijf te verschaffen. Hij heeft dan ook echt veel aanhang. Wat voor sommigen een dag van blijdschap is zal voor hen een dag van rouw zijn.

Er is een nieuwe boot tussen Bissau en Bubaque ingehuldigd. De vorige was privé en is voor onderhoud vertrokken; deze boot is eigendom van de staat. Ik hoop dat hij in de vaart blijft. Afonso en Sinho, mijn garagist, gaan in het weekend een auto bekijken op het eiland Bubaque en vragen me om een lift naar de haven. Het is er ongelofelijk druk. Niet alleen met mensen die voor het weekend weggaan, maar de haven zelf is afgeladen met vrachtwagens en containers. Ze staan tot in de hoofdstraat tussen het paleis en de haven. Al dagen, misschien wel weken, staan er volledig geladen vrachtwagens met Cashewnoten in de zon te wachten op vervoer. Andere vrachtwagens zouden oud ijzer vervoeren. Er is amper doorheen te komen. Zoveel bedrijvigheid heb ik hier nooit eerder gezien. Het verkeer wordt dan ook zo geleid dat je aan de ene kant de haven in rijdt en aan de andere er uit. Zo stroomt het nog een beetje door. De boot ziet er prima uit, goed in de verf en alles doet het. Ik zal gauw eens een weekendje inplannen voor mezelf.
Over boten gesproken, tijdens mijn vorig verblijf werd de boot ‘quatro-centenario’ ingezet om te varen tussen Bissau-Bolama-Catio. Ik had meteen al enige twijfel over de geschiktheid van deze boot voor dit traject. Het is een soort veerpont (jangada) die 20 jaar geleden tussen Sao Domingos en Cacheu voer, en lijkt me niet echt geschikt voor deze toch wel gevaarlijke zee. Onze Nederlandse zeeman die hier in de jaren 90 aanlandde en sindsdien nooit meer weggegaan is, Ton, vertelde me al lang geleden over het gevaar van het stuk zee tussen het vasteland en de eilanden. Laatst vroeg iemand naar deze boot en hoorde ik dat hij nu tussen Bissau en Enxude (Enschede…) voer. Pas vandaag hoorde ik het verhaal dat hierachter zit.

Terwijl ik zit te wachten op iemand waarmee ik een afspraak heb in een lokaal restaurantje waar je voor een habbekrats een bord rijst met vis kan kopen, kom ik twee muzikanten tegen uit Tabatho. Voor één van hen heb ik heel veel respect en ik ben vrijwel zeker dat zijn naam nog wel boven zal komen in de muziekwereld. Zijn verhaal vertel ik nog wel eens. Tijdens zijn reis met een ploeg Portugese filmmakers, gingen ze met bovengenoemde boot naar Bolama, de hoofdstad van Guinee Bissau toen het nog Portugees Guinee heette. De heenreis verliep vlekkeloos. Bij vertrek vanaf Bolama bleek er echter ernstige schade aan de boot te zijn. Zo erg dat alle opvarenden dit ook konden zien. Een stalen plaat ergens onderaan de boot was helemaal losgekomen en de boot maakte water. De kapitein weigerde mensen hun geld terug te geven en ze stapten dan maar in nadat een zinken plaatje op het ontstane gat gelast was. Protest hielp weinig en de boot vertrok uiteindelijk met 400 passagiers aan boord, allen met hun bagage en marktwaar. Ongeveer een half uur buiten de haven brak het hele gelaste deel weer af en begon de boot te zinken. Ik wil er niet eens aan denken wat een paniek dit veroorzaakt heeft. 90%, grove schatting, van de mensen kan niet zwemmen en, wat helpt zwemmen trouwens in de zee? De wondere technologie van de mobiele telefoon zette ergens wel wat in werking. Een eerste kano, met een capaciteit van een 15-tal mensen, kwam al snel ter hulp. Een groepje mensen, waaronder mijn kennis en zijn Portugese equipe, besloten het heft in handen te nemen en de keuze te maken wie plaats kon nemen in deze kano. Zoals vrijwel overal ter wereld viel de keuze op vrouwen en kinderen – maar welke? Terwijl deze discussie plaatsvond, sprong de gouverneur van Bolama, een ouder man, in de kano, greep zich vast aan de rand en was niet meer bereid om ook maar een vinger toe te geven. Ondertussen steeg het water in de boot alleen maar hoger. Sommige mensen gingen bidden, anderen schreeuwden om hulp, kinderen huilden van angst. De marine in Bissau had al gehoord dat er een boot in nood was maar meldde dat ze geen middelen hadden om deze mensen uit het water te komen halen… Ik hou dit lange, akelige, verhaal kort. Er is niemand verdronken, alle mensen zijn gered, maar vraag niet hoe. Of dit verhaal nog een staartje krijgt voor de kapitein of voor de marine zelf is onduidelijk. Hij had onder deze condities nooit uit mogen varen. Maar, misschien is het wel de minister van transport die hier met de billen bloot moet. Deze boot was helemaal niet geschikt voor dit traject en is volgens mij evenmin geschikt voor het traject dat hij nu vaart, de ingang van de rivier bij Bissau. Ik bedank in elk geval voor dat ritje.

Afgelopen zaterdag heb ik mijn housewarmingparty gegeven ‘laba kasa’, oftewel, het huis wassen. De huisbaas was in eerste instantie helemaal niet blij met deze actie. Iedereen hier in huis is Fula (Peuhl) en dus Islamiet. Hij was bang dat het een zuipfestijn zou worden. Terwijl ik nog na liep te denken over een diplomatieke manier om toch een feest te houden zonder dat hij zich geschoffeerd zou voelen, kwam hij alweer langs om me te vertellen dat het eigenlijk wel goed was, zo’n feestje. Buren en vrienden moeten elkaar leren kennen en, mijn vrienden zouden toch zeker wel weten hoe ze zich moesten gedragen. Toen deze drempel genomen was kon ik meteen ’s ochtends vroeg naar de markt met mijn Linda. Eerst naar de haven om vis te kopen. Er is momenteel zoveel vis dat je van gekkigheid niet meer weet wat te kopen. 1 kilo vis (1ste kwaliteit) kost 1000CFA (1,5€). Voor de niet vis eters gaan we diepvrieskip, import, kopen. De Guinese kip is onbetaalbaar in vergelijking. Hoe dit kan? Subsidies op export en geen bescherming van de eigen markt.

Dan naar de grote markt. Ik was me er eerlijk gezegd nog niet van bewust dat er alweer zoveel groenten waren. Thuis eten we wat dat betreft toch wel weinig gevarieerd. Alles om een heerlijke salade mee te maken is er, en dan wel vers, onbespoten en met heel veel smaak. Een nieuwigheid op de markt is misschien toch wel de hoeveelheid inlandse fruitsoorten. Vroeger vond je die enkel langs de weg, nu liggen ze hier gewoon te koop (banana de santchu, mandiple, cuntchuru, pinha, fole.. de namen in welke andere taal dan ook zou ik niet zo gauw weten). In eerste instantie wilde ik voor de kinderen op het erf één of andere oploslimonade gaan kopen. Pas op de markt realiseer ik me dat de traditionele sappen natuurlijk veel en veel lekkerder en gezonder zijn. Een mix van velude, cabaceira (apenbrood), faroba en suiker moet het wel doen. Thuis vraag ik één van de vrouwen om het klaar te maken en in zakjes te binden voor de kinderen. Met een flinke schuit ijs worden ze heerlijk fris en vinden enorm goed aftrek (ook bij de oudjes trouwens). Het koken zelf nemen mijn oude buren voor hun rekening. Ze stellen me wel hier en daar een vraag over hoe ik het wil, maar besluiten toch gewoon om het maar te doen zoals zij het goed vinden. Er wordt die avond gegeten en gedronken en zelfs nog een beetje gezongen. Mijn verlichting doet het zowaar perfect en ik geniet enorm, en kijk toch iets te diep in het glaasje…

De voorbereidingen voor mijn Amerikaanse gasten lopen verder en ondertussen ziet het programma er goed uit. Er steken zich elke dag weer nieuw problemen de kop op, maar er komen gelukkig ook oplossingen. Langzaam aan krijg ik er weer vertrouwen in dat het goed komt. Morgen is een vrije dag, Allerzielen, iedereen gaat bloemen op de graven leggen. Hoe uitbundig de Afrikaanse natuur vaak is, bloemen zie je niet veel. De kransen worden dan ook uit papier gemaakt en zien er prachtig uit. Het is een enorm geduldwerkje. Er worden honderden kleine papieren toetertjes (frietzakjes) gerold in diverse kleuren die dan aan elkaar geregen worden in allerlei vormen. Rondjes en harten komen wel het meest voor. Van op een afstand zien ze er prachtig uit en zelfs van dichtbij ben ik onder de indruk. Hoe komt het dat mensen geen postzegel recht kunnen plakken en dan ineens dit soort kunstwerken kunnen maken? De raadselen van Afrika.

Mijn leven ziet er een stuk anders uit dan tijdens mijn vorige verblijf. Ten eerste heb ik natuurlijk weer een eigen stek, ten tweede doet mijn zonnepaneel het uitstekend, maar er zijn twee nieuwigheden: ik heb na lang twijfelen een e-boek gekocht en heb dus in plaats van een 5-tal boeken, wel 500 boeken bij me (niet allemaal eerste keuze, maar genoeg om deze tijd mee door te komen – dank, dank Diny). Ik ben er erg blij mee. Het tweede zijn de films die voor me zijn opgenomen. Ik heb mezelf al getrakteerd op twee filmavondjes met mezelf. Heerlijk, ik heb genoten. Normaal zie ik maanden geen films (of TV), maar dit is wel heel erg fijn. Dank aan Axel dus (en het idee natuurlijk van Trees).

Het is weer zover, ik kan maar geen eind aan dit verhaal breien. Er gebeurt alle dagen weer zoveel en zo vaak denk ik, dat moet ik opschrijven. Schrijven is ook iets waar je veel ruimte en rust in je hoofd voor moet hebben. Ik doe dit even tussendoor en vind het soms frustrerend dat ik de essentie van wat ik doe, waar ik mee bezig ben in mijn hoofd, wat me schokt of weer boeit, zo slecht onder woorden kan brengen; dat ik dit land dat al jaren mijn hart gestolen heeft niet in woorden kan vangen; dat ik de waarde van de vriendschappen, maar ook de diepte van de ellende niet kan vertellen. Het zijn te veel extremen. Ik hou meer van dit land dan goed voor me is, ik raak gefrusteerder dan nuttig is. Mijn kwaadheid bij het onrecht dat mensen aangedaan wordt is bodemloos. Ik verdrink in dit land, zo veel gevoel, zo allesoverheersend veel van alles, van rijkdom vergaard door drugshandel, van armoede veroorzaakt door oneerlijkheid, van blijheid door solidariteit, van luiheid door gebrek aan mogelijkheden, een natuur die overweldigend is, een cultuur die oneindig is. Extreem, alles is extreem en dat is ook … vermoeiend…

Nog 4 nachtjes slapen voordat de Amerikanen komen. Er is werk aan de winkel.

Lieve
www.binobaibissau.nl