Eindelijk de stad uit!

Nog even twijfel ik of de reis naar Empada wel door gaat. We hebben weinig tijd en Gill komt pas dinsdag uit Gambia aan en ziet deze korte reis misschien wel helemaal niet meer zitten. Maar gelukkig, net als ikzelf heeft ze zich op deze uitstap verheugd. We besluiten vroeg te vertrekken, de temperaturen zijn niet bijzonder hoog deze tijd van het jaar, maar de zon is ongelofelijk fel. Vertrek 8 uur, nog bier inslaan voor Gill (en ja, ik heb toch nog de laatste reserve alcoholvrij bier uit Libanon op de kop kunnen tikken!) en tanken en bij dit laatste blijkt er een lek te zitten. De diesel drupt er uit en zo wil ik niet vertrekken. Stel dat er echt iets mis is, het lijkt niet de tank zelf te zijn, maar de buis naar de tank, maar toch. We hebben geen zin om ergens 'en plein brousse' zonder diesel te komen staan. Dus, auto afvoeren naar de dichtstbijzijnde 'garage'. Omdat het geen motor probleem is durf ik in dit geval wel een 'onder de mangoboom garage' uit te pikken. Het is er weliswaar een zootje, overal liggen wrakstukken van auto's in diverse staat van ontbinding, het is er smerig van olie en vet en de technici liggen onderuit op wat samenraapsels van autostoelen, gekleed in van olie druipende T-shirts. Niemand is nog echt aan het werk zo vroeg op de ochtend, een vrouw komt langs met broodjes, gevolgd door een man met koffie. Kunnen we toch nog ontbijten... Een iets oudere man met een duidelijk Senegalees accent staat ons te woord. Hij wil er wel even naar kijken. Op mijn vraag of dit snel hersteld kan worden antwoordt hij: ik werk niet snel, wel goed. Dat schept dan weer enige vorm van vertrouwen. Gill en ik worden op een bankje geparkeerd. Achter ons staat een containerwinkel waar auto-onderdelen verkocht worden, ook handig zo vlakbij. Het lekkende onderdeel wordt verwijderd en tot mijn grote schrik zitten er wel drie flinke gaten in de pijp – doorgeroest. Let wel, deze auto is ondertussen 25 jaar oud, hij rijdt nog wel bijzonder goed, maar de carrosserie begint toch wel wat problemen te vertonen. De grootste roestschade heeft hij trouwens in NL opgelopen, niet hier. Het dicht solderen van de gaten mislukt de eerste keer en ze moeten helemaal opnieuw beginnen. Ik stel voor mezelf een deadline, ik wil niet in het donker rijden en reken op 5 uur rijden.
Ondertussen vermaak ik me met de rondhangende mecaniciens. Het is een regionaal zootje: Gambia, Senegal, Guinee Conakry en Guinee Bissau. Grappig genoeg is de gemeenschappelijke taal toch Crioulo. De jongens klagen onderling over de Guinese meiden, zeker zo rond de feestdagen kan je beter geen vriendin hebben, zeggen ze. De verzoeken om nieuwe haren, schoenen, jurken en de betaling voor het Kerst- en/of nieuwjaarsfeest voor de jonge dames zijn dan niet van de poes. Door het jaar vragen ze alleen om geld voor medicijnen voor hun moeders, broers of zusjes, geld voor school, en, vooral, geld voor begrafenissen en ceremonies. Dit laatste begrijpen de buitenlandse jongens iets minder goed. Ze verbazen zich over de hoeveelheden geld die hier aan uitgegeven worden en twijfelen ook wel of het altijd waar is. De jongens voelen zich aan het lijntje gehouden door de meiden en vaak blijken ze niet de enige 'minnaar' te zijn. Deze buitenlanders zweren daarom bij meisjes uit hun eigen land, maar daar krijgen ze dan weer niets voor elkaar...
Afgelopen week praatte ik met een oude kennis over het gedrag van rijke(re) getrouwde mannen die weekendjes op stap gaan met 'quatorzinhas' (letterlijk 14-jarige meisjes). Deze meisjes zijn wel vaak ouder, maar of ze de 18 halen is maar de vraag. Ik kwam zelf ooit in zo'n gezelschap terecht op de eilanden en ben er sindsdien niet meer geweest omdat ik het zo gênant vond. Mijn kennis, Tito vond dat ik wel naar het hele plaatje moest kijken. Want, wie misbruikt wie nu eigenlijk? Die meiden weten echt wel waar ze mee bezig zijn en ook het doel is duidelijk. De ouders stimuleren deze relaties vaak zelfs. Maakt dat het dan wel acceptabel? De basis van dit alles is natuurlijk gewoon armoede en weinig zicht op een toekomst. De kans voor deze meiden om een jongen van hun eigen leeftijd te vinden die hen goed zal behandelen, verzorgen en voor hun kinderen kan zorgen is gering, zeker in de minder gegoede klasse. Dus, wat doe je dan, je wil toch een kind en je wil ook dat iemand zich daar verantwoordelijk voor stelt, schoolgeld betaald en de medische kosten kan dragen. Het is zo makkelijk om vanuit onze maatschappij allerlei praktijken te beoordelen. Elke keer weer realiseer ik me hoe goed we het hebben en ook hoe hard we kunnen zeuren...
Om half 12 kunnen we eindelijk vertrekken, de zon brandt al aardig en Gill bouwt zichzelf in met een kleurige lap, ze verbrandt levend en spuit de auto vol zonnebrandolie. Het reistempo wordt aardig vertraagd door de ondertussen beroemde 'kebra molas' (schokbreker brekers, of verkeersdrempels. Ze worden zelden aangegeven en liggen soms zo maar ergens in het midden van niets. In dorpen zijn ze echt wel nuttig. Het is best moeilijk zonder deze dingen de neiging te onderdrukken om met 100km per uur door de slaperige dorpjes heen te scheuren. Vrijwel alle dorpjes zijn in een lange rij langs de banen gebouwd, het lijkt België wel... Naast kippen, geiten, honden zijn natuurlijk overstekende kleine kinderen of voetballende jongetjes een risico.
Bij Buba gaan we van het asfalt af. Ik schrik eerst even van de staat van de weg. Met Carnaval was dit nog een mooi aangeschoven zandweg, maar het probleem is uiteindelijk minder groot dan in eerste instantie leek. Ik vind het rijden op deze wegen altijd veel leuker dan asfalt rijden, ondanks het feit dat het misschien net iets vermoeiender is. We slingeren en hobbelen aan een redelijk tempo tot aan de afslag waar de weg net weer iets slechter wordt. Je kan je wel voorstellen dat het in de regentijd toch een ander paar mouwen is om hier te rijden. De sporen van riviertjes en diepere sporen van vrachtwagens die vastgelopen geweest zijn spreken boekdelen.
In Empada aangekomen blijkt iedereen te weten dat wij in Anke en Vincente's huis gaan logeren. Er wordt meteen iemand naar Nandjai, de beheerster van de sleutels, gestuurd terwijl er twee stoelen voor ons neergezet worden in de schaduw. De ontvangst is hartelijk en warm en we worden in het huis rondgeleid. Ik heb het eerder gezien toen de laatste hand er aan gelegd werd. Het is een prachtig huis geworden, lekker koel, veel ruimte. Water voor wassen en voor drinken wordt gehaald, er is een kooktoestel en de bedden zijn opgemaakt. Ik kan me wel voorstellen waarom Anke en Vincent dit huis gebouwd hebben. Het is zo rustig, het uitzicht is mooi en de bougainville in de tuin staat in bloei. We hadden al eerder eten besteld en dat werd meteen gebracht, lokale rijst met vis. De hoeveelheid rijst is zoals altijd hier voldoende voor een heel gezin, dat krijgen we dus nooit op. We trekken koude biertjes uit de koelbox en gaan op het terras zitten uitrusten en plannen maken voor ons korte verblijf. Gill en ik hebben heel wat bij te praten over de laatste maanden en we kletsen heel wat af onder een prachtige sterrenhemel. Ik was weer even vergeten hoe indrukwekkend een sterrenhemel kan zijn als er geen licht in de omgeving is, schitterend!

Gill is echt een vogelliefhebber en herkent erg goed de verschillende vogelgeluiden. Ik zou nog niet de helft van de vogels zien als zij er niet bij zou zijn. We wandelen 's ochtends naar de haven of, althans wat er van over is. Jammer genoeg is onderweg vrijwel alles wat ooit bos geweest is omgehakt en vervangen door cashewbomen. Hier en daar zijn nog kleine plukjes bos te vinden. Vogels zijn er daarentegen volop. Onderweg komen we niemand tegen, het is erg stil. Het uitzicht op de rivier is geweldig, je kan zo tot op de bodem van de rivier kijken. Hier en daar drijft een kano, er ligt een wrak van een bootje en verder niets, helemaal niets. Het is heerlijk om daar te zitten, te luisteren naar het gezang van vogels en het zoeken naar de oorsprong van dit gezang.
We besluiten in de namiddag naar het dichtstbijzijnde strandje, Bambaia, te gaan. Fode, de wacht van het huis vergezeld ons. Hij wil zijn broer opzoeken en kan ons tegelijkertijd de weg wijzen. Het valt ons op hoe vriendelijk de mensen in dit dorp zijn. Er is geen haast, iedereen begroet je, de kinderen komen een knuffel halen. Wanneer we op zoek gaan naar de markt komen we langs een trommelend gezelschap, een aantal identiek geklede dames danst uitgelaten. Iets verder staat een podium met wat stoelen. Het is duidelijk dat er iets gaat gebeuren. We staan voor het administratieve gebouw van het dorp en de administrateur komt ons welkom heten. 'Jullie moeten de gasten van Vincent en Anke zijn, welkom in Empada', zegt hij, 'ik ben Mario Joao dos Santos. We verwachten hoog bezoek uit Bissau, daarna kom ik nog wel bij jullie langs.' En dat doet hij. Ook hij is erg relaxed, ongewoon voor mensen in functie. Hij verteld over de onderwijsprojecten, over de samenwerking met Vincent en over de politiek van het land en hoe weinig interesse Bissau heeft voor het binnenland. Hij is duidelijk een betrokken administrateur. Ik voel me hier wel erg goed en ik wil hier zeker een keer wat langer komen zitten. De rust is weldadig. Het is van hier ook mogelijk de oversteek naar Bolama, de oude hoofdstad, te maken en dat wil ik zeker weer eens een keertje doen. Deze uitstap verzoend me al snel weer met het land, ik was zo teleurgesteld over de negatieve sfeer in Bissau – heel begrijpelijk trouwens – het was echt niet wat ik verwacht had na mijn positieve gevoel nog maar 10 maanden geleden.
De volgende dag laten we ons door Nandjai meeslepen naar de bron van Empada. Het is een oude Portugese stijl bron zoals je er daar nog in elk dorp ziet. Deze bron is al in 1946 aangelegd en voorziet velen van drinkwater. Volgens Nandjai is het heilig water, maar het is mij niet helemaal duidelijk waar dit precies op slaat. We nemen afscheid van Nandjai en Fode, van de administrateur en worden nagewuifd door anderen en rijden weer terug naar Bissau.

Mijn verblijf loopt alweer ten einde. Al jaren heb ik hier een koffer staan met allerlei spullen die ik alleen hier gebruik. Deze koffer moet nu leeg en ik moet uitzoeken wat ik weggeef en wat ik mee naar Nederland neem. Van sommige zaken doe ik moeilijker afstand dan van andere, maar het is weer een eind van een periode. Dit fijne huis van Gill en Kemba hier in Bissau zal volgende keer door anderen bewoond worden en ik moet weer een nieuwe plek zoeken. Het is zo fijn om een soort pied à terre te hebben.

Ik ga weg met gemengde gevoelens. Het gaat slecht met het land en het gaat slecht met enkele van mijn goede vrienden. De werkgelegenheid is slecht, de vooruitzichten zo mogelijk nog slechter. Er is geen zicht op de langverwachte beloofde steun van de internationale gemeenschap. De sfeer is helemaal omgeslagen van hoopvol naar leegte. Het is moeilijk om precies te begrijpen wat er aan de hand is. Het land is in de greep van verdeeldheid binnen 'de' partij, van een strijd tussen twee mannen, de president en de afgezette 1ste minister. Wat is feit en wat is fictie, wat zijn roddels en wat is waar, wie is slecht en wie is goed, wie corrupt en wie eerlijk? Iedereen hangt een bepaald geloof aan, ik ook. En al deze geloven zijn gebaseerd op een soort onderbuikgevoel. Door het ontbreken van echte pers en nog meer het ontbreken van bron onderzoek kan gewoon iedereen iemand beschuldigen van diefstal of corruptie. Deze beschuldigingen worden nooit uitgezocht. Het enige hoopgevende is misschien nog dat het leger zich dit keer niet op sleeptouw lijkt te laten nemen voor nog maar eens een staatsgreep waarin hen vanalles beloofd wordt maar waar ze uiteindelijk altijd weer als de booswicht tevoorschijn komen. Geen staatsgreep dit keer dus, althans, voorlopig. Misschien zit Zamora ergens op te broeden...
Mijn goede vriend Idrissa is bedreigd of zelfs mishandeld nadat hij zich op de radio had uitgesproken over de huidige situatie. Gaan er toch weer klappen vallen, doden zelfs? Er heerst angst onder journalisten, ondernemers zijn vertwijfeld en de bevolking is alweer het slachtoffer.

Een lichtpuntje: Sam Maykel, mijn (en die van vele familieleden en vrienden) jarenlange protege, heeft een baan gevonden met heel goede perspectieven! Ik probeer niet te tellen voor hoeveel mensen hij zal moeten zorgen nu hij een inkomen heeft...

Al mijn lezers alweer bedankt. Voor diegenen die meer gedetailleerde politieke info zoeken, de site van Rene van Gussenhoven http://www.renegussenhoven.com/Home/ houdt het allemaal bij...

Lieve