Vervolg en langzame afsluiting

Even eerst dit: Ene LIEBIE heeft een reactie en een vraag geplaatst op een oude blog, ik weet niet wie zij/hij is en kan dus ook geen antwoord geven op haar/zijn vragen. Ik ben te bereiken op binobai.bissau@gmail.com


Ondertussen zitten we nog steeds in een impasse hier. Een staatsgreep die bijzonder hard veroordeeld wordt in het buitenland, zo erg dat er sprake is van UN troepen die hierheen komen. Wij zijn daar niet blij mee. Wij begrijpen ook niet waarom de reactie dit keer zo extreem is terwijl hier toch wel ernstigere zaken gebeurd zijn terwijl iedereen de andere kant op keek. Wat hier precies aan de hand is blijft onduidelijk. Ik ben heel erg bezorgd ook omdat de situatie in Bissau langzaam aan onhoudbaar wordt. Er is geen geld meer in omloop, vrouwen zitten massaal langs de straten met gekookte, rauwe, mooie, lelijke, gedeukte en andere mango’s en cashew vruchten in de hoop ergens 100 FCFA (15 ct) aan te kunnen verdienen, maar niemand heeft meer geld. Ik om net thuis uit Pilon, de drukste, gezelligste wijk van Bissau en er was gewoon geen hond meer op straat. Bij Tia Lina, waar ik wel vaker iets ga drinken of eten, probeerden ze me zo ver te krijgen dat ik een biertje zou drinken; ze hebben vandaag niets verkocht. Nieuws is er vrijwel niet. Vandaag heeft de oppositie de hele dag in vergadering gezeten. Ik weet niet wat de conclusie geworden is, dat hoor ik morgen wel.
Goed nieuws, ik ben er in geslaagd mijn ticket te regelen. Na heel veel bellen met Gambia, heeft een piepklein reisbureautje met geholpen en het ticket is geprint en geconfirmeerd. Een hele opluchting .
Ik heb nog wat eerder geschreven stukjes staan die ik met jullie wilde delen.
Samba
Uiteindelijk moet ik toch gaan groeten bij Samba thuis. Het was onduidelijk wanneer hij begraven zou worden en, eerlijk gezegd wilde ik ook niet al te veel opvallen als enige blanke bij dit gebeuren, te meer omdat het om een (politieke) moord gaat. Islamieten worden normaal meteen dezelfde of vroeg de volgende dag begraven. Ik wist dat dit niet het geval was nu, een aantal van zijn kinderen studeren in Dakar en zullen overkomen. Samen met Maria ga ik groeten; Maria en de vrouw van Samba zijn verre familie. Antonia, de weduwe die ik het beste ken is niet thuis, blijkbaar gebeurt alles bij haar ‘combossa’ haar bijvrouw. Het huis waar ik de avond van de moord was blijkt het eerste huis te zijn dat ik vorig jaar zou huren (ik had dat in die nacht niet herkend). Antonia en Isabel, beiden weduwen van Samba, zitten op een matras in een klein kamertje. Ze zijn volledig in het wit gekleed. Vóór het matras liggen twee uit kalebas gemaakte lepels. Ik heb geen idee over de regels hier en hoop dan maar dat Maria me wegwijs maakt. Zij weet ook niet veel, maar gelukkig is men in Guinee niet moeilijk, zoveel etnische groepen, zoveel gewoonten, je kunt niet alles kennen. Beide vrouwen begroeten ons. We mogen hen geen hand geven. Isabel die ik op de avond van de moord pas ontmoette herkent mij en zegt dat haar zoon haar al verteld had dat ik langs zou komen. Antonia die ik al jaren ken, is blijkbaar blij met ons bezoek. Ze vertellen ons wat er gebeurd is. Vooral Antonia huilt en haar collega vrouw zegt dat ze daar mee op moet houden. Het zijn de kinderen die recht hebben op verdriet, wij, wij moeten in God geloven en God’s beslissing over de dood van Samba aanvaarden. Beide vrouwen zullen hier veertig dagen samen doorbrengen zonder deze kamer te verlaten. Ze mogen zich niet wassen maar worden twee keer per week gewassen door ouderen alsof ze zelf dood waren. Twee keer per week wassen voor mensen die gewend zijn zich twee keer per dag te wassen is al een straf op zich … Geen van deze vrouwen is moslim van oorsprong. Beiden zijn bekeerd, maar ik zie dat Antonia dit verschrikkelijk moeilijk vindt. Zij is de meest opgeleide van hen beiden en komt oorspronkelijk uit Cabo Verde. Ze mogen wel 5 keer per dag bidden. Voor moslims is dat dus om 6 uur ’s ochtends, om 14.00, om 17.00, om 19.00 en om 20.00 uur. De meeste dagen van hun ‘opsluiting’ mogen ze eigenlijk ook niet praten. Wil je met hen praten, dan moet je een gave in de kalebas lepels die voor het matras liggen doen. Dat kan geld zijn, maar ook rijst of zelfs zand. Wie daar iets in legt kan vragen stellen aan de weduwen. Tijdens ons bezoek wordt er niet gepraat over de oorzaken van Samba’s dood. alleen over de omstandigheden. Hij werd die avond opgebeld om iemand te ontmoeten en is daar in alle onschuld heen gegaan. Nietsvermoedend was ook één van de kinderen meegegaan. Samba werd van kortbij met vier kogels neergeschoten midden in een wijk die erg druk is op een zondagavond. Er is geen onderzoek geweest onder de getuigen, en die zullen ook nooit getuigen van wat hier gebeurd is. Desondanks meldt de regering dat er nader onderzoek zal gebeuren. Ik vind het vreemd dat geen enkele getuigen gehoord wordt, onderzoek hoezo?
Sonaco
Kort geleden vertelde een oud SNV collega me over nijlpaarden in (of bij) Sonaco (Noord-oost Guinee). Ik had daar eerlijk gezegd nooit over gehoord. Met z’n vieren zijn we daar een weekend heen geweest. Cerifo, de oud collega, is degene die de contacten daar heeft. Martin, een Duitse man die hier in Guinee terecht is gekomen en werk zoekt, gaat ook mee. Dan natuurlijk als altijd, Afonso. Het is altijd goed voor mijn auto om weer eens wat afstanden te rijden. Vrijdagmiddag rijden we tot Bafata waar we ook overnachten. Het hotel is prima hoewel ze alle doorstroom van verse lucht hebben dichtgebouwd. Sinds een paar dagen is de hete tijd begonnen en Bafata is dan altijd nog een graadje warmer. Vroeg in de ochtend vertrekken we naar Sonaco en verder naar het dorp Carantabé. Ik kijk mijn ogen uit naar de resten van een gigantisch rijstproject. Zo ver je kan kijken is ooit rijst geteeld hier. Er staat een enorme water-; vergaar- ; en irrigatie constructie die het duidelijk niet meer doet. De installatie is ooit door de Chinezen gebouwd. Het is natuurlijk staatseigendom, en dat met alle gevolgen vandien. De lokale bevolking zou wat graag zien dat er herstellingswerkzaamheden uitgevoerd zouden worden, maar dan moet het natuurlijk wel eigendom worden van henzelf. Ze hebben een idee hoe de uitbating hiervan geregeld zou moeten worden. Wat zonde! Er is inderdaad een flinke investering nodig, maar zo op het eerste zicht is dit wel de moeite waard. Guinee Bissau ligt te midden van de Sahel, allemaal landen die moeilijk in hun eigen voedsel kunnen voorzien. Guinee zou hier een interessante rol kunnen spelen en minder afhankelijk kunnen worden van buitenlandse hulp. Mooi, dromen over een toekomst van dit land…
Ondertussen hebben we een gids gevonden die in contact staat met de vissers. Zij weten waar we de nijlpaarden kunnen vinden. Uitzonderlijk genoeg is dit een zoetwater rivier. Het waterniveau is in de laatste jaren gedaald door de aanbouw van 2 dammen op Senegalees grondgebied. Ook hier is de bevolking natuurlijk niet over te spreken. Over hun hoofden heen heeft Guinee (lees: één of andere minister) zijn toestemming gegeven voor de aanleg van die dammen. Ik denk dat dit tegengehouden had kunnen worden als het systeem van gemeenten en gemeenteraadsverkiezingen in werking zou zijn. In Bissau ondertekenen ze alles wat geld oplevert en zo verkopen ze dit land langzaam maar zeker aan houtkappers, planters van biodiesel, mijnbedrijven etc. De bevolking ziet er niets van terug maar is wel zijn landbouw-, vis- of jaaggebied kwijt. Desondanks is dit nog steeds een prachtige kronkelende rivier met welige begroeiing langs de rand. De vissers lijken ook niet precies te weten waar de nijlpaarden zich bevinden dus leggen we aardig wat kilometers af tot we eindelijk wat geproest voor ons uit horen. Jammer genoeg vinden we er maar twee, maar de enorme hoeveelheid sporen die we vinden doen ons toch vermoeden dat er inderdaad heel wat van deze enorme beesten in deze rivier moeten zitten. Wij (Europeanen, toeristen, buitenlanders) vinden ze natuurlijk erg leuk, de landbouwers zijn er iets minder blij mee. Een hap van een grazend nijlpaard uit je rijstveld is desastreus. Omdat dit geen beschermd gebied is worden de landbouwers niet gecompenseerd voor schade door wild aangebracht. Rond het Lagoa de Cufada bijvoorbeeld is dat wel het geval. Zonder tussenkomst zijn hier binnenkort ineens, oeps, geen nijlpaarden meer te vinden. Dit zou wel erg jammer zijn. Deze regio is ook voor toerisme erg interessant en met deze nijlpaarden en de chimpansees in Boe is hier een leuke reis te verzinnen in combinatie met historische plekken en cultuur en muziek. Dat is ook wel een beetje de reden van ons bezoek hier. Het lijkt me een enorme uitdaging om deze regio op de kaart te zetten, maar daar zijn nogal wat middelen en mensen voor nodig. Er bestaan wel fondsen voor, maar hoe boor je die aan, wie moet dat doen en met wie ga je in zee. Ik heb wel heel even een gevoel dat ik hier verder mee moet gaan.
Cerifo en Martin zijn ’s avonds uitgeteld. Ik moet dus met Afonso alleen nog op stap. We gaan een kijkje nemen in Triton, het Portugese hotel dat op de oude landingsbaan gebouwd is. Ik had geen idee dat daar ondertussen ook een discotheek bij in zat. We kijken onze ogen uit naar de kleding van de meiden. Onvoorstelbaar hoe chique ze er uit zien. Het verbaast me wel vaker waar mensen toch weer het geld vandaan schijnen te halen om te feesten en zich prachtig uit te dossen. Dat laatste doen ze trouwens voor een deel op de florerende tweede hands kledingmarkt. Nee, leer een Guineer maar iets over recycleren. Misschien moet ik daar maar eens wat over schrijven.
Kapper
Sinds het heet begint te worden wil ik mijn haar laten knippen. Ik ben nooit eerder naar een kapper geweest hier. Jarenlang heb ik mijn haren zelf geknipt en de laatste jaren laat ik ze in NL knippen bij de kapper op de hoek in Bottendaal voordat ik kom en nog een keer meteen na terugkomst. Niet alle kappers kunnen, of willen, blanke vrouwen knippen. Ons haar is natuurlijk ook kompleet anders dan Afrikaans haar. geen idee of Europese kappers zomaar Afrikaanse haren knippen.
Ik heb me in elk geval een kapper laten aansmeren en daar ben ik vanochtend dan maar heengetrokken. De inrichting is fantastisch hoewel natuurlijk volledig verlopen. Ouderwetse kappersstoelen (overal afgeplakt met tape), enorme spiegels die aan de randen helemaal zwart zien van ouderdom. Echt een oude Portugese kapperszaak. Er is geen water, wel stroom. Er zitten alleen maar mannen als ik binnenkom en ik vraag of ik een afspraak moet maken of ze mij zo kunnen helpen. Ik mag meteen plaatsnemen. Haren wassen kan dus niet en ik weet dat het niet eenvoudig is om haren droog te knippen. De scharen, kammen en tondeuses worden na elke klant met zuurstofwater gedesinfecteerd. Dat zal wel een post-Aids maatregel zijn schat ik. Ik mag plaats nemen op de laatste stoel achterin en krijg en doek omgehangen. De kapper vraagt me hoeveel haar er af moet, of eigenlijk, hoeveel haar hij over moet laten. Ik wil het kort, lukt me in Nederland namelijk nooit bij mijn kapper. Hij neemt de schaar (geen kapperschaar, gewoon zo’n alles-knip-ding waarmee je plastic knipt, en hier zelfs blik en zo) en begint een beetje in het wilde weg happen uit mijn haar te knippen. Ik weet gelukkig dat er aan mijn haar weinig fout te knippen is, daarnaast groeit het hier ook nog eens drie keer zo snel als in Europa dus maak ik me niet meteen zorgen. Omdat ik mijn bril af moet zetten zie ik niet echt wat er gebeurt. Er komt vanalles aan te pas, twee verschillende scharen, een tondeuse en een scheermes. Ik ben wel benieuwd hoe dit gaat eindigen. Na ruimschoots een half uur geknip en gescheer mag ik de bril op om te kijken. Kort is het zeker, dat is wel fijn. Het ziet er een beetje vreemd uit omdat hij de bovenkant helemaal naar achteren heeft gekamd, maar dat komt wel goed na een wasbeurt denk ik. Ik vind het prima. De kapper laat een diepe zucht. ‘ Ik was een beetje bang dat me dit niet zou lukken met al dat krullende haar’, zegt hij. Ik moet hard lachen. Blijkbaar had hij toch niet zo veel ervaring met blanken. Wanneer hij de prijs noemt moet ik even slikken. Dit kost 2000 CFA ( 3 Euro)! Hier kom ik nog wel een keer terug!
Tot slot
Alweer een hele lap tekst. In goede tijden is dit schrijven erg leuk, in slechte tijden is het bijna therapie. Binnen een week vertrek ik weer. De laatste maanden zijn zwaar geweest om allerlei redenen. Het is de eerste keer in 20 jaar dat ik uitkijk naar mijn vertrek maar, ik krijg ook de tranen in de ogen als ik denk aan afscheid nemen van mensen in deze situatie. Ik kan vrijwel niets meer voor mensen betekenen bij mijn vertrek en sommigen, die het meest nabij zijn, vinden het verschrikkelijk dat ik ga. Ik zal mijn koffers pakken, mijn huis afsluiten, geld achterlaten voor de huur terwijl ik er niet ben, mijn trouwe Linda’s salaris regelen en afscheid nemen. Dit jaar geen afscheidsfeest, dat zou in deze situatie vreemd zijn. Ik laat hier en daar een zak rijst achter, betaal nog wat schoolgeld en weet eigenlijk niet eens of ik nog terugkom. Toerisme, dat zit er hier de eerste tijd echt niet in. Een negatief reisadvies is een dooddoener. Ik loop nog steeds heel laat ’s nachts over straat zonder dat iemand me een steen in de weg legt, integendeel, dan heb je soms hele bijzonder ontmoetingen.
Vooral in deze moeilijke tijden heb ik enorm veel berichten gekregen van lezers, vrienden en vreemden. Het is moeilijk om uit te leggen hoe belangrijk die berichten voor mij geweest zijn. Ze hebben me diep geraakt en ik heb er veel moed uit geput. Ik ben moe, dat geef ik eerlijk toe, maar ik weet dat een mens veerkrachtig is. Ik wil het nog niet echt opgeven. Velen zal ik binnenkort weer terugzien in Nijmegen en omstreken. Ik wil jullie bedanken voor het lezen van mijn (meestal te lange) epistels en vooral voor het jullie aanwezigheid in berichtjes, mails, skypes en zelfs telefoontjes.
A luta continua!
Lieve
ljacques@xs4all.nl
binobai.bissau@gmail.com