Vanalles en ook nog meer

Laten we dit voorop stellen. Palmwijn is een godendrank. Welke andere drank komt gewoon zo puur uit een boom gelopen. Je hangt een fles in de kruin en ’s morgens is die vol. Ik probeer wel eens Islamieten ervan te overtuigen dat Allah niets tegen palmwijn kan hebben, hij heeft deze wijn toch zelf gemaakt.

We gaan op bezoek in één of ander dorp in het noorden tussen Canchungo en Caio voor de opening van een gezondheidspost. SNV is uitgenodigd omdat ze betrokken geweest zijn bij het bekenken van de kredietverlening en ik ben weer uitgenodigd omdat ik bevriend ben met de NGO die het kredietprogramma uitvoert. Ja?

De weg richting Caio is slecht, maar met deze luxe SNV 4x4 is het toch redelijk eenvoudig om er te komen. Ik probeer me voor te stellen hoe het hier in de regentijd is met publiek transport. De diepe groeven in de weg spreken voor zich, de verhalen van mijn reisgezelschap spreken boekdelen. Deze auto is zo comfortabel dat je amper voelt dat je over zwaar terrein rijdt. De omgeving is prachtig. Dit land is zo rijk, zo groen, zo divers, zo mooi, het ontbreekt mij aan alles om dit te omschrijven. Alles groeit en bloeit hier. Ik ben gek op palmbomen, ze vertegenwoordigen voor mij warmte en zon. Hier worden ze afgewisseld met cashew plantages, rijstvelden en gesloten oerwoud. Daartussen tref je dorpjes aan, soms maar een paar huizen groot. En als ik huizen zeg, bedoel ik inderdaad geen hutten, maar echte huizen. Vooral in dit gebied zijn ze enorm groot, ik denk wel 25 à 30 meter lang en wel 12 meter diep. Ik heb dit nergens anders in Afrika gezien. Ik zeg wel eens dat Guinee en België op elkaar lijken, wij houden namelijk ook van ruim wonen (zeker in vergelijking met NL) en net als de Guineers vinden wij lekker en uitgebreid eten belangrijk. Beide volkeren zijn ook goed in het zoeken van de mazen van de wet, hier zijn ze daar nog iets sterker in…

Wanneer we in het dorp aankomen is de ceremonie van de opening (gelukkig) al voorbij. Wij zijn vertraagd door een vertraging van het vliegtuig van enkele consultants vanochtend die nog een introductie bij SNV moesten geven. We vallen dus eigenlijk gewoon met ons gat in de boter – als dit geen Vlaams is, dan weet ik het ook niet meer. Er is eten, eten en nog eens eten. Op zich allemaal gewone traditionele maaltijden, maar die zijn zo heerlijk. Hier geen witte rijs, maar traditionele Guinese rijst, een soort bruine rijst die heerlijk smaakt en een stuk gezonder is. Dan, verse vis, gegrild op een houtskoolvuurtje. Echte verse vis die niet op ijs gelegen heeft, heeft bijna geen kruiden nodig. Er is natuurlijk wel ‘conserva’, dit keer van limoen, ui en het groen van lente-uitjes en natuurlijk ‘malageta’, pepertjes. Dit is de hors-d’oeuvre. Wist ik veel… Dan komt het vlees, geit, alweer met rijst. Het vlees valt van het bot en smelt bijna in je mond.

Er is drank ik overvloed, bier, wijn, frisdrank, water, het ontbreekt aan niets, maar er is ook palmwijn. Ik houd van bier en drink het vaak, maar, als er palmwijn is, zuiver en ongemengd, zal je mij niet gauw met een biertje zien. Deze palmwijn, zo diep in het binnenland, is puur en heerlijk. Men zegt dat je er honger van krijgt, ik laat me het eten dan ook heel erg smaken. Als laatste schotel krijgen we een geitenhoofd. Wanneer ik ruik wat er aankomt ben ik al hongerig terwijl ik ondertussen echt wel voldoende gegeten heb.

Tijdens het eten en drinken wordt er heftig gediscussieerd over allerlei zaken. Sommige begrijp ik snel, over andere weet ik weinig. Ze leggen mij het principe van deze investering, dit krediet, uit. Het is een rotatiefonds; in eerste instantie leent het dorp geld voor een bepaalde activiteit, dit wordt terugbetaald waarna ze dit zelfde geld weer opnieuw kunnen lenen. De resultaten zijn hier erg goed; 100% terugbetaling voordat de betalingstermijn verloopt. De volgende lening zal gebruikt worden voor de inrichting van deze gezondheidspost, want, er staat nu alleen nog maar een simpel gebouwtje. Voor minimale gezondheidszorg zijn mensen hier nu afhankelijk van Chanchungo (met openbaar vervoer toch meer dan een uur rijden en te duur voor de meeste mensen – daarnaast kan je niet in één dag op en neer, waar slaap je dan etc.). Het dorp bepaalt voor welke project het spaart. Er wordt niemand iets door de strot geduwd, een lening is een lening en jij weet het best wat je ermee wil en kan.

In eerste instantie zitten de oude mannen bij ons, vrouwen komen later (die hebben natuurlijk het eten bereid) en de jongeren komen er als laatste bij zitten. Pas later realiseer ik me dat er geen enkel jong meisje tussen de jongeren zit. Een jonge man komt naast me zitten. Hij heeft duidelijk gedronken, maar is niet vervelend. Hij zegt: ik wil een witte, een blanke, trouwen. Het is natuurlijk niet de eerste keer dat ik zoiets hoor, maar ik ben benieuwd naar de discussie, want hij zegt dit waar zowel zijn vader als broers, mensen van het project etc. bij zitten. ‘Die witte die ik ga trouwen, die gaat mij alles geven met haar geld’. Iedereen moet hier hartelijk om lachen. Maar, deze jonge man is niet voor een gat gevangen. ‘Blanke vrouwen helpen hun zwarte man.’ zegt hij. Ik weet niet precies waar hij deze ‘wijsheid’ vandaan heeft en ik geloof dat het onjuist is. De discussie komt op gang, ouderen, jongeren, iedereen is attent en neemt deel. Wat biedt Guinee voor jongeren? Jongeren met, en jongeren zonder opleiding. Wat moet een jongere in een dorp? Wat is geluk? Wat is geld? Wat is macht? Ik ben met momenten verbaasd over de openheid van de discussie. Het ligt niet zo simpel. Wat is kleur bijvoorbeeld? Gelukkig is de man die naast mij zit bijna even blank als ik, waarschijnlijk een mengsel met één of andere Portugees (of een NL-se ontwikkelingswerker…) en hij is duidelijk even arm als zijn dorpsgenoten. Ik stel voor dat we een Guineer stropen en dan een blanke en zien of er enig verschil is (ik realiseer me ineens dat ik de enige blanke ben die ze kunnen stropen…). Natuurlijk snapt iedereen dit spelletje. Maar, onze jongeman wil nog steeds een blanke vrouw. Wij verwijzen hem naar Gambia, maar, dan moet hij aan een aantal voorwaarden voldoen. 1. Hij moet het met een oudere vrouw willen aanleggen – een groot deel van het toerisme in Gambia is gericht op 50+ blanke vrouwen die een zwarte (jonge) man zoeken en daar een langdurige relatie mee op willen bouwen; 2. Hij moet ‘rasta’ haren laten vlechten; 3. Hij moet een begrijpbare taal spreken (Engels of Frans); 4. Hij moet wel iets te bieden hebben (een snelle babbel, goed kunnen gidsen, iets maken – muziek of kunst).

Een mooi breekpunt in dit verhaal was toen gevraagd werd aan het SNV personeel en het projectpersoneel waarom zij geen blanke vrouwen getrouwd hadden. De vraag waarom Afonso, die toch al 31 jaar voor Nederlanders werkt, gewoon een Guinese vrouw heeft, en Antonio, die jaren in Cuba en Brazilië gestudeerd en gewerkt heeft en ook met een Guinese vrouw getrouwd is. Voor onze vriend is dit een raadsel dat hij niet kan ontwarren.

Verhalen doen overal ter wereld de ronde. Zoals in Europa het verhaal over de mannelijkheid van Afrikaanse mannen de ronde doet, zo doet het verhaal in Afrika de ronde dat als je maar een blanke vrouw kan versieren, je leven rozengeur en maneschijn zal zijn. Ach, de mythes.

In mijn realiteit heeft het laatste soms vervelende consequenties. Ik ben 50+ en alleenstaand. In Nederland maakt me dat niet overmatig populair. Ik heb ergens gelezen dat in Nijmegen alleen een overschot van 3000 vrouwen is die zoekende zijn (misschien toch een exportidee, want zoekende mannen zijn hier in overvloed…). Ik kan hier niet klagen over te weinig aandacht. Momenteel zijn er twee mannen die mij ‘willen zien’. Ik ga hier niet vertellen welke excuses ik af en toe verzin om hier niet op in te gaan, maar het feit is dat beiden zich in het leven met moeite staande kunnen houden. Ik ben niet echt op zoek naar een nieuwe relatie, maar, het is hier zo complex dat ik er ook voor terugschrik. Een gelijkwaardige partner vwb mogelijkheden en financiën is niet gemakkelijk te vinden. Daarnaast komt natuurlijk ook nog dat een partner ook iemand moet zijn waarmee je kunt praten, waarmee je samen dingen doet en bedenkt. Getrouwde mannen bieden zich massaal aan bij mij, een blanke vriendin is ook altijd wel statusverhogend.

Vandaag wil één van mijn twee aanbidders mij per sé zien; hij is ook in de regio. In eerste instantie lijkt een ontmoeting mogelijk te zijn, maar later blijken onze programma’s gewoon niet aan elkaar te knopen te zijn. Ik ben hier ook niet met eigen vervoer en dus niet erg flexibel. Wanneer blijkt dat het niet gaat lukken zegt hij; ‘bu na saboteang’, je saboteert mij. Ik merk dat hij denkt dat we al ‘iets’ met elkaar hebben, ik denk dat eerlijk gezegd niet. In een later stadium verliest hij duidelijk interesse wanneer blijkt dat ook mijn financiële situatie niet denderend is.

Vorig jaar was ik op bezoek op het eiland Pexice. Het is een prachtig eiland, ook bekend om zijn erg mooie stranden, maar er is heel weinig landbouw- of andere activiteit wat me toch wel verbaasde. Leandro, de coördinator van het project dat de kredieten verleent, legt uit waarom mensen op Pexice vrijwel niets ondernemen. Op Pexice is een belangrijke ceremoniële plek. Mandjaco’s, maar ook andere etnische groepen, gaan erheen om ceremonies te doen. Deze ceremonies kunnen een beetje vergeleken worden met bedevaarten waar men iets gaat vragen aan de Maagd Maria of een of andere heilige. De Mandjaco’s zijn de eerste emigranten uit Guinee naar Europa, vooral naar Frankrijk. Desondanks houden ze zich erg aan een aantal tradities, leren hun kinderen Mandjaco spreken en komen tijdens hun vakanties de geesten tevreden stellen want, als je gekregen hebt waar je om vroeg is het wel zo netjes om er ook voor te ‘betalen’. Tijdens deze ceremonies wordt met veel vertoon geslacht en worden flinke hoeveelheden drank aangesleept. Dit blijft allemaal op het eiland achter. Veel mannen van het dorp doen niets anders dan deze offergaven verorberen en opdrinken en veel van hen zijn vaker dronken dan nuchter. De vrouwen moeten zichzelf maar redden, de kinderen dus ook.

Het zal de meesten onder de lezers wel ontgaan zijn dat we hier in Guinee Bissau alweer een staatsgreep hebben mogen aanschouwen. Op 26 december werd er weer op verschillende plekken in de stad geschoten. Sommige straten werden afgezet, de 1ste minister nam zijn toevlucht tot de Angolese Ambassade (die zich tegenover zijn residentie bevindt). Militaire voertuigen scheurden van hot naar her. De reactie van de bevolking was toch wel apart. Ondanks de oproep om zich kalm te houden en thuis te blijven ging iedereen gewoon zijn gang. Het was een vrije dag en op veel plaatsen ging men gewoon door met feest vieren. De desinteresse en het ontbreken van angst zegt wel iets over hoe men deze acties ziet. Er is bijzonder weinig informatievoorziening en dat leidt dan weer tot heel veel speculatie. Ondanks het feit dat niemand onder de indruk is van de gebeurtenissen heeft het natuurlijk toch weer het leven gekost van een aantal personen (geen burgers). Hoewel vrijwel niemand het erg leek te vinden dat Yaya Dabo het leven liet bij deze acties is het natuurlijk toch een slechte zaak dat men denkt een probleem op te lossen door iemand te vermoorden. In eerste instantie kregen we te horen dat het niet om een staatsgreep ging maar om een machtsconflict binnen het leger.

Ondertussen wordt er toch over een poging tot staatsgreep gesproken. Er zijn veel mensen opgepakt, zowel militairen die er van verdacht worden deze coup in elkaar gezet te hebben als politici van de oppositie die er achter zouden staan. Officieel wordt er onderzoek gedaan naar de achterliggende redenen en personen. Niemand gelooft hier al te hard in. Justitie functioneert hier erg slecht en er worden zelden mensen veroordeeld om politieke of militaire redenen.

Ondertussen was de president al sinds eind november opgenomen in een militair ziekenhuis in Frankrijk waar hij behandeld wordt voor problemen die te maken hadden met zijn suikerziekte. Op 9 januari is hij aan deze ziekte overleden; op 15 januari kreeg hij een staatsbegrafenis in Bissau waar hij bijgezet is bij Amilcar Cabral ‘de vader van de natie’ in de Amura, het fort in het oude centrum van de stad. Ik ben de stad uitgegaan om te ontkomen aan al dit ceremonieel en heb het gebeuren zelfs niet op de televisie gevolgd.
Dit is de vierde president die ik begraaf, de twee eersten: Seretse Khame van Botswana in 1980, een zeer geliefd en bijzonder gewaardeerde president, zowel door zijn volk als door de buitenlandse gemeenschap en Seini Kountché (1987), de toenmalige president van Niger die ondanks het feit dat hij als dictator werd afgeschilderd, op handen gedragen werd. Daarna natuurlijk in 2009 Nino Vieira, de president van Guinee Bissau die vermoord werd. Ook naar de begrafenis van deze laatste ben ik toen niet gegaan. Naar die van de eerste twee wel omdat het bijzondere personen waren, een staatsbegrafenis waardig.

Ik hoop eind deze week naar het zuiden te reizen voor een 10-tal dagen en daarna ook even naar Gambia waar mijn ex-huisgenote Gill gaat trouwens met haar Gambiaanse vriend!

Groetjes aan iedereen,
Lieve
www.binobaibissau.nl