Wat een start

7 februari, 2020

Waw, wat een dag. Ik was het toch wel een beetje vergeten hoe allesomvattend dit weer zou zijn. Alleen al het inchecken in Lissabon na een nacht met weinig of geen slaap. Al jaren vlieg ik niet meer over Lissabon en was helemaal vergeten wat een chaos Guineers er van kunnen maken. Het was te verwachten wat er zou gebeuren met mijn koffertje van 12 kilo terwijl ik er 40 mocht meenemen (of toch iets in die richting). De brutalen hebben de wereld, en dat bleek maar weer eens. Ik stond amper in de rij toen een man op me afkwam om te vragen of ik alleen reisde, of dit mijn enige bagage was en of ik hem 'por amor de deus' zou willen helpen. Mijn eerste reactie was negatief. Je wil geen bagage van een ander op je naam hebben staan en dan de bak invliegen omdat er drugs in ziten. Nu is de route van de drugs natuurlijk wel de andere kant uit, maar toch wordt het je wel ten strengste afgeraden. Dat probeerde ik deze zeer nadrukkelijke meneer wijs te maken. Mijn 'nee' bleek op hem helemaal geen indruk te maken, en daar ben ik wel een beetje aan gewend. Gevolg, ik ben bereid om zijn auto onderdelen op mijn ticket te zetten. Wat ik niet wist was dat hij niets voorbereid had en dat ik uiteindelijk van redelijk voor in de rij zowat als laatste ingecheckt raakte en naar de gate moest hollen. Het is niet te beschrijven wat een handel daar gedreven wordt, maar ook niet wat mensen allemaal mee willen nemen. Hoe kwaad ze worden dat ze niet 60 kilo en 6 stuks handbagage mogen meenemen. Het geroep, ge-onderhandel, gesjoemel, een circus is er niets bij. Ik had niet veel keuze meer en liet het dan maar over me heen komen. Wel fijn om weer eens zoveel Crioulo om me heen te horen, door vermoeidheid verstond ik niet alles en was ook wat langzaam om de juiste woorden te vinden.
Hoewel we bijna een uur te laat vertrokken, niet helemaal onverwacht, waren we redelijk op tijd in Bissau. Het is voor mij de eerste keer om op het 'nieuwe' vliegveld aan te komen. Ik herinner me nog onze eerste aankomst in 1991, met een baby, toen de aankomsthal bestond uit een aantal golfplaten waar het bloedheet was. Het huidige vliegveld is redelijk modern, wat afgebladderd ondertussen, maar het kan veel erger. Meteen breekt er ruzie uit bij de rij om het gebouw binnen te komen. 'Als jullie in Portugal zijn kan je wel in een rij staan, hier moeten jullie je meteen misdragen, niet moeilijk dat het nooit wat wordt met dit land' is zo ongeveer de teneur. Dit zijn niet mijn woorden trouwens, maar die van de Guineers in de rij, dit even voor de duidelijkheid. Het is een getrek en geduw van jewelste. Gelukkig worden mensen met kleine kinderen doorgestuurd. In het deurgat staat een soort verpleegkundige (groene jas, mondkapje) die iedereen's temperatuur meet. We krijgen een formulier in de handen geduwd, naast het normale immigratieformulier, om in te vullen, maar geen instructies. Iedereen gaat dan ook in de verkeerde rij staan en wordt dan, als hij net aan de beurt is, verwezen naar de rij van het ministerie van gezondheidszorg om daar nog een keer in de rij te staan om daarna terug in de eerste rij te gaan staan. Ik heb wat blabla op het formulier ingevuld omdat het echt nergens over ging. Preventie van het corona virus. Vreemd genoeg zaten er best een aantal mensen met een mondmasker in het vliegtuig. Of ik daar nu gerust of ongerust van moet worden....
Er vliegt me iemand om de hals. Rui, een man die ik al jaren ken. Blijkt dat hij nu ambassadeur is in Berlijn. 'Als ik het geweten had, had ik je VIP status kunnen geven' zegt hij nog. Wat moet ik in godsnaam met een VIP status? Het is ook wel een manier om te laten zien wie je bent.

Afonso staat me trouw op te wachten met mijn eigen auto! Hem had ik wel verwacht, mijn auto eigenlijk niet meer. Ook David is er en we duiken meteen een barretje in. Ik ben gek op die geïmproviseerde barretjes met plastic zeiltjes op de tafels en provisorische deuren en ramen. Het bier is er altijd koud! We kletsen wat bij, vooral politiek, maar ik moet een keer naar 'huis', ben ook hongerig, vies en moe.

Aankomst bij Maria. Alsof ik nooit weggeweest ben. Alleen zijn er wat minder mannen in huis. Ik kan me douchen en er staat eten voor me klaar. Rijst, vis, padja de cebola (een heet toevoegsel van lente-uitjes en limoen) en bagidji (voor diegenen die het niet kennen, de standaard groente in Guinee van blaadjes met een aubergine-achtige tomaat er doorheen, heerlijk). Het is heel simpel eten, maar bijzonder lekker. We praten bij. Wie is dood en wie niet, wie is naar Portugal geëmigreerd (legaal of illegaal), en wie nog niet, wie is gezond en wie ziek. Het is veel informatie, soms droevig, soms ook niet. Er komen steeds kinderen binnen. 'Bim fala Lieve mantenha' zegt Maria steeds (kom Lieve groeten), ik herken de kinderen bijna niet. Drie jaar is best lang op die leeftijd.

Sam Maykel, mijn pleegzoon, komt terug uit het werk en ziet er erg goed uit. We hebben weinig tijd voordat Afonso me weer komt ophalen om naar een ceremonie te gaan van de zus van een oud-collega. Het is de ceremonie waarbij een man de hand van een vrouw vraagt ten overstaan van de hele familie. De man is de grote afwezige trouwens in dit gebeuren wat toch ook een beetje vreemd is. Beide families zijn aanwezig en in dit geval is dat nogal wat. De man is Fula (fulani – vaak moslim) maar in dit geval christen met een Poolse moeder, de vrouw is Pepel, een van de meest traditionele animistische ethnieen in Guinee. De Fula's bieden hun excuses aan omdat ze niet wisten dat deze ceremonie zo moest gedaan worden, zij hadden al wel de ceremonie met de kolanoten achter de rug. Ook deze ceremonie hing aan elkaar van desorganisatie, maar het is een mooie ceremonie omdat twee families zich engageren om een huwelijk te ondersteunen, en dat gaat hier best wel ver. Elke oom, elke tante, spreekt zich uit over de waarde van het huwelijk, over de verantwoordelijkheid van iedereen in het in stand houden van de relatie. Over de moeilijke tijden, over bij wie ze terecht kunnen. De verantwoordelijkheid van een relatie ligt hier niet bij twee mensen maar bij een hele gemeenschap. De ceremonie eindigt met het aanbieden van de kalebas door de familie van de man, gevuld met veel drank, maar vooral aantal symbolische zaken (niet altijd even feministisch) zoals naald en draad, knopen, kaarsen, cana (voor het plengen van offers). Daarna zijn er hapjes en drankjes, de volgende dag is het echte feest. Ik kan me herinneren van de laatste keer hoe dat gaat. Toekomstige man en vrouw worden bedekt met geweven doeken terwijl ze gehurkt op de grond zitten. Ze hebben elk een kalebas gevuld met eten. Zonder elkaar te zien moeten ze op hun knieën naar elkaar toe kruipen met de kalebas in hun handen. Wanneer ze bij elkaar komen moeten ze elkaar voeren met het eten in ieders kalebas.

8-02-2020
Ik wordt vroeg wakker. De hanen kraaien. Ik heb van Bissau gedroomd, dat doe ik altijd, maar ik werd er dit keer ook wakker. De temperatuur is zo … ik vind geen woorden, lekker, fijn, heerlijk, gewoon, de beste temperatuur die er is. Het is niet heet, wel warm, als een bad.

Ik ga naar de markt met Ché, om brood, eieren en koffie te halen voor het ontbijt. Mijn komen langs mijn laatste twee woningen in deze wijk. Ché is 9 jaar en zit in het 5de jaar lagere school. Ik ben benieuwd naar zijn kennis. Onderweg naar de markt vraag ik of hij weet hoeveel geld ik terug moet krijgen als ik betaal met 1000 Cfa terwijl elk ei, we kopen er zes, 100 Cfa kost. Tot mijn schrik heeft hij geen idee. Hij raadt maar wat, van 500 naar 600 naar uiteindelijk 400... Ik weet dat hij zowat dagelijks naar de markt gestuurd wordt om iets te kopen maar blijkbaar heeft hij niet het minste idee. Al die energie, al dat geld dat mensen investeren in hun kinderen om ze een goede schoolopleiding te geven gaat vaak nergens heen. Zelfs Maria, de grootmoeder die hem sinds zijn geboorte in huis heeft, heeft geen idee over wat hij wel en niet kan. Kinderen die geen ondersteuning thuis krijgen hier leren niets, vooral niet in de officiële scholen.

Afonso haalt me op om naar Pefine de Arreia te gaan waar we een groepje vrienden zullen ontmoeten. Bij het benzinestation ontmoeten we Faustino Imbali, een vriend van vele jarn, maar ook oud 1ste minister, presidentskandidaat en gewoon politicus. Hij heeft het nooit echt gemaakt in de politiek vanwege een aantal niet zo slimme keuzes. Wanneer we bij het dorp aankomen zit het groepje vrienden al flink aan de palmwijn. Ze hebben een Chinese versterker bij en een hoop muziek op een USB. Jammer genoeg staat het geluid meestal net iets te hard om er echt van te genieten. Ik moet erg mijn best doen om de gesprekken, en vooral de grapjes, te volgen. Ze hebben iets van 30 liter palmwijn ingekocht. Verse wijn heeft niet zoveel alcohol, je kan er dus best aan doordrinken, later op de dag wordt het wel sterker. De hapjes blijven langskomen, vis, kip, salades... Armoede uit zich hier nooit in het ontbreken van eten. Het onderwerp van gesprek is al gauw politiek. Er is nog steeds geen oplossing gevonden voor de uitslag van de presidentsverkiezingen. Veel mensen hopen dat de voorlopige uitslag fout is, ik twijfel. Zelfs als het zo is ben ik bang dat de huidige 'winnaar' dit niet zal accepteren. Ik kom hier wel de eerste persoon tegen die niet op Domingos gestemd heeft. Mijn indruk is vooral dat hij geen vertrouwen heeft in een intellectueel. Veel Balanta's (toch een erg grote ethnie) hebben op Sissoco gestemd om dat hun eigen kandidaat hen dat aan heeft geraden.
Een dorpshoofd van het buurdorp zit naast me. Hij vertelt hoe slecht het gesteld is met de stand van de oesters in zijn dorp. De traditionele regels worden niet meer gevolgd en er worden oesters geplukt in tijden die verboden zijn. Niet alleen plukken ze de oesters tijdens het broedseizoen, ze hakken ook de mangrove om. Ik heb nooit eerder gehoord dat ze zich niet houden aan de tradities. Mangrove beschermt de kust, filtert het water en veel kleine vissen leggen er hun eitjes. Als de mangrove weg is zal ook de visstand achteruit gaan. Het zijn fragiele evenwichten die jaren in stand gehouden zijn. Het is wel duidelijk dat dit dorpshoofd geen idee heeft waar hij hulp zou kunnen krijgen om dit een halt toe te roepen. Hij is erg gelaten. We wandelen samen naar zijn dorp. Bij de rivier zitten jongeren met hun kano's. Ze zijn net terug van de visvangst. Het ziet er allemaal zo vredig en rustig uit, maar als ik met de jongeren in gesprek raak blijkt hun enige droom migratie te zijn. Ze hebben hier geen kansen en dat is natuurlijk ook waar. Hoe idyllisch het er ook uitziet aan de buitenkant, het is natuurlijk toch maar een saai leven met weinig mogelijkheden. Slechte scholen, vrijwel niet bestaande gezondheidszorg. Later op de dag ontmoet ik een recent afgestudeerde arts. Hij doet wat hij kan, maar formeel is hij werkloos. Hij verdient onder andere zijn geld met het tappen van palmwijn... Niet te geloven toch? Er is grote behoefte aan een kleine kliniek, een gezondheidspost, maar de staat investeert er niet in. Omstaanders bevestigen dat hij goed voor hen zorgt.

Ook in Bissau krijg ik de indruk dat mensen het opgegeven hebben. Ze zien geen uitweg meer voor het land. Er is geen werk. De enige banen die er zijn worden slecht betaald. Al die jonge mensen die in het buitenland gestudeerd hebben (vooral Brazilië, Marokko en Algerije) en hier willen werken hebben het moeilijk. Er is vrijwel geen privé sector. Ze worden zelden aangenomen als ambtenaar omdat ze te slim zijn... Er zijn wat NGO's waar ze terecht kunnen. Nooit eerder zijn zoveel jongeren naar Portugal vertrokken. Hoe ze het voor elkaar krijgen weet ik niet want het is niet eenvoudig om een visum te krijgen. Ik heb niet de indruk dat er veel over land en zee vertrekken. In Portugal komen ze meestal in de bouw terecht, een laag salaris, te laag om echt iets naar huis te sturen, is hun lot. Ze krijgen ook geen vaste contracten en moeten elke keer als een gebouw af is weer een nieuwe werkplek zoeken. Het maakt niet veel uit of je een opleiding hebt of niet.

Vandaag is het maandag. Ik hoop dat ik eindelijk een simkaart kan kopen en ergens internet kan vinden. Morgen gaan we voor een paar dagen naar het oosten, Bafata en Gabu. Vanmiddag gaan we wat mensen bezoeken (Domingos en Gidia in elk geval). Hopelijk kan ik dan dit stukje versturen.