Excursie Ouké

Ik ben te laat begonnen met het werven van klanten waardoor ik op de zaterdag voor vertrek nog als een kip zonder kop door de stad loop te hollen op zoek naar “buitenlands volk”. De voorlopige aanmeldingen bellen één voor één af. Dit wordt geen financiëel succes maar wel een goed les voor de toekomst.

Zondagochtend vertrekken we richting Mansoa met als eindbestemming Ouké. Daar is al twee dagen feest aan de gang voor het uitgeleiden van de Balanta 'fanado's'; de jongens/mannen die besneden gaan worden en daarom twee maanden in het bos zullen doorbrengen. Vandaag nemen ze afscheid. Linda gaat mee omdat een bekende van haar zijn drie zonen het bos instuurt. Ik huur haar in om een picknick voor ons klaar te maken in ruil voor vervoer. Ook weer heel erg duurzaam toerisme dus.

Het is de laastste dagen plots vochtig en heet, een goede reden om toch maar vroeg te vertrekken en zo nog even te genieten van de nachtelijke koelte. Een deel van de weg naar het dorp is erg slecht. Een slechte zandweg is altijd nog beter dan een afgebrokkelde, oude asfaltweg zoals deze. Je weet soms gewoon niet waar je moet rijden, het is funest voor je banden en het schiet niet echt op. Domingos rijdt zoals altijd erg geconcentreerd, met mij achter het stuur zouden we wel zo nu en dan met ons hoofd tegen het dak vliegen.

Het is duidelijk dat we het dorp naderen. Er lopen steeds meer mannen met de bekende Balanta rode puntmutsen op de weg. Ik moet er niet aan denken om in deze hitte zo'n muts op te zetten. Het blijft er vreemd uitzien, deze kaboutermutsen met ponpon en al.

Wanneer wij aankomen heeft iedereen zich al rond het midden van het dorp verzameld. Elke “djorsong” of grootfamilie heeft zich gegroepeerd. Er staan rijen en rijen jerrycans met palmwijn, alleen, hij smaakt verschrikkelijk - niet vers en aangelengd met één en ander maar dat lijkt de pret niet te drukken. We worden ontvangen door een parlementslid die 3 zonen naar de fanado zal sturen. Hijzelf is uitgedost in een, over zijn dikke buik spannende, rode overal. Op zijn hoofd een “Amilcar Cabral muts”, zoals ik ze noem. Hij is parlementslid voor de PRS, de partij die zich als Balanta partij profileert. De man toont ons trots zijn drie zonen die ergens tussen de 18 en de 25 jaar oud zijn. Ze zijn prachtig uitgedost maar mogen ons niet aankijken. Ze dragen een muts tot over hun ogen. De jongste draagt hierover nog een kralen hoofddeksel. Omdat ze niemand meer mogen aanraken door de ceremonies die ze al achter de rug zijn, hebben ze een stok of een dierenstaart in de hand waarmee ze handen schudden. Er wordt heftig getrommeld en gedanst en naargelang het drankverbruik stijgt neemt de stemming toe.

Mariska, Linda en ik ontsnappen aan het parlementslid en gaan op zoek naar de oorsprong van de prachtig klinkende Balanta gitaar. Ik hoop heel erg op een live voorstelling maar jammer genoeg blijkt het een opname te zijn. Op een klein veldje, afgezet met palmbladeren staat een geluidsinstallatie met een generator. Hier wordt ook flink gedanst op gemoderniseerde Balanta muziek, mijn favoriete muziek. Iedereen blijkt de teksten uit zijn hoofd te kennen. Linda vertaalt één en ander voor me en het maakt de muziek nog leuker. Het zijn een soort levenslessen maar het gaat ook heel erg veel over sex. De hilariteit is groot als Mariska en ik mee gaan dansen. Ik heb veel oefening in de Balanta stijl en dat oogst veel goedkeuring.

Een storend element zijn echter de militairen die zich tussen deze hele meute bevinden. In eerste instantie kan ik er niet goed bij dat ze hier gewapend en al lopen te dansen en te drinken. Éen van hen blijkt een fanado te zijn en ze komen hem dus uitzwaaien. Het schaamteloze vertoon van wapens neemt in zijn algemeenheid wel toe.

Ik zie steeds meer rode puntmutsen verschijnen. Ze verzamelen zich in groepjes bij elkaar en zullen later op de dag het voortouw nemen in het uitgeleiden van de fanado's. Op de één of andere manier wen je aan de mutsen en verliezen ze na een tijdje hun komische karakter. Ze worden dan ook met trots gedragen.

Wij trekken ons terug naar een eindje buiten het dorp om onze picknick te verorberen. Linda heeft een heerlijke vissalade gemaakt voor op het brood. Daarnaast hebben we natuurlijk koude drankjes meegenomen en we spreiden het kampeerzeil onder twee enorme mangobomen uit. Domingos was steeds bij de auto gebleven en ik plaagde hem er een beetje mee dat hij als moslim natuurlijk niets wist van dit soort rituelen en dat hij zich daarom afzijdig hield. Het tegendeel bleek waar te zijn. Ook hier kon hij ons weer allerlei interessante wetenswaardigheden vertellen. Hij wist dat de groepen fanado's door het dorp heen zouden rennen en was bezorgd voor mogelijke beschadegingen aan de auto. Inderdaad kwamen steeds groepjes luid zingende fanado's langsgelopen. Het ritme van de Balanta muziek leent zich echt voor het soort loopje dat je vroeger kon zien in demonstraties in Zuid-Afrika.

Langzaam maar zeker liep het plein dat zich vlak bij ons uitstrekte vol met mensen. Er zou een traditioneel gevecht plaatsvinden. Het is een soort worstelen en diegene die plat op zijn rug terecht komt heeft verloren. Er wordt niet geslagen of gebokst. Het is een sport die in heel West Afrika erg populair is. De jonge mannen die meedoen aan het gevecht zijn vreemd uitgerust. Hun bovenlijf is bloot en om hun middel dragen ze allerlei kralen en schelpenkettingen. Hieronder dragen ze een laag hangende onderbroek of boxershort met soms nog een soort rietenrokjes er overheen. Vlak voor ze het veld op lopen binden ze nog een lap stof met medicijn om hun middel. Dit medicijn moet hen beschermen tegen verwonding en hen verzekeren van een overwinning. Van een soort leggings hebben ze beenbeschermers gemaakt en Mariska en ik menen te begrijpen dat de kleur van de legging bepaalt bij welke groep iemand hoort. Het wordt ons niet duidelijk wie er wint, maar de sfeer is geweldig. Het stof vliegt steeds hoger op en de mannen zien er steeds stoffiger en zweteriger uit. Het is een vertoon van spieren en snelheid en omdat er zo weinig agressie mee gepaard gaat is het erg leuk om te kijken naar deze lenige goed gebouwde jongens.
Het laatste onderdeel van de ceremonies is het afscheid zelf.

Langzaam maar zeker beginnen groepjes fanado's met hun familie zingend over het veld te rennen. Het gezang komt langs alle kanten op ons af en ondanks het feit dat het redelijk eentonig is, klinkt het prachtig. Ik vraag aan Linda wanneer de jongens besneden zullen worden en zowel Domingos als Braima draaien zich beledigd van ons af. Er mag niet zomaar over gesproken worden, laat staan dat er grapjes over gemaakt worden. Later verteld Linda mij dat ze nog diezelfde avond besneden zullen worden maar dat de kans groot is dat de fanado's dat zelf niet weten. Een verstorend element van de ceremonie is het ontploffen van zwaar geschut dat waarschijnlijk door de militairen is meegebracht. Velen van ons hebben de oorlog hier meegemaakt en worden niet vrolijk van de herinnering aan angst en gevaar.

Vroeger overleed er bij elke Fanado wel iemand aan infecties of gewoon malaria tijdens de twee maanden verblijf in het bos. Tegenwoordig gaat er een dokter mee en wordt de besnijdenis uitgevoerd met steriele mesjes. De risico's zijn dan ook een stuk kleiner geworden. Toch blijft het zo dat wanneer een fanado overlijdt, niemand daarvan op de hoogte gebracht wordt zolang de groep in het bos is. Voor ouders die een zoon in het bos hebben is het dan ook altijd een spannende dag wanneer de fanado's eindelijk weer thuis komen.

Een paar dagen geleden werd mijn geparkeerde auto slachtoffer van een aanrijding. Zoals bij de meeste ongelukken hier werd ook dit ongeluk veroorzaakt door een taxi. De chauffeur reed tegen een andere taxi aan die tegen mijn auto aanvloog die weer tegen de spliksplinternieuw auto van een man van de interne veiligheidsdienst aanvloog. Ik heb het niet zien gebeuren omdat ik even bij de bank was. Iemand kwam naar me toe om te zeggen dat mijn auto aangereden was. De achterkant is aardig ingedeukt en de trekhaak van de auto voor mij heeft zich in mijn bumper geboord. Flinke schade toch wel, maar het stalen frame onder mijn auto heeft wonderen gedaan. De taxi die op mij inreed is er een stuk slechter aan toe. De man van de veiligheidsdienst belde natuurlijk meteen de Militaire Politie op. Met veel lawaai en machtsvertoon kwamen zij aanscheuren. Ze zouden de taxichauffeur wel eens morres leren. Tot mijn verbazing mengden de omstaanders zich hier in. Ze scholden de MP-er uit en zetten hem kompleet voor schut. “Wanneer gaan jullie nu eens ophouden met dit opgeblazen gedoe?” werd er geschreeuwd. “Dit is een zaak van de verkeerspolitie, niet van jullie, maak dat je wegkomt”. Ik vond het erg moedig en was er natuurlijk ook wel blij mee. De kans dat ik een cent van de verzekering te zien krijg is al niet groot, maar zonder proces verbaal zou ik het wel helemaal kunnen schudden.

Ondertussen ben ik al heel wat dagen en uren gehang bij de politie verder. De molens draaien erg langzaam. Nu moet ik na het weekend terugkomen. Erg balen. Ik mag mijn auto ook niet laten repareren zolang de verzekering er niet naar gekeken heeft. Jammer genoeg was mijn overijverige garagist al met de reparaties begonnen. Ik heb gelukkig foto's gemaakt van de staat van de auto. Ik heb er even over gedacht om alles door Domingos op te laten lossen, maar het is goed om dit zelf te doen. Het is weer eens een confrontatie met de traagheid en ingewikkeldheid van het systeem. Ik zie vaak om me heen dat buitenlanders weinig begrip hebben voor het werk van hun personeel omdat ze zelf nooit in een rij gaan staan of een lokket bezoeken.

Van de reisjes die ik in de afgelopen weken gemaakt heb maak ik weer een ander verslagje.

Als extraatje dit keer een reportage van de Braziliaanse TV. Ik heb het filmpje jammer genoeg zelf nog niet kunnen zien.
Netos de Bissau: reportage TV Brasil: http://tvbrasil.ebc.com.br/reporterbrasil/video/3207/

Mijn tijd hier begint te korten en er is nog veel te doen. Er komen nog wat festivals aan, maar de data worden steeds aangepast. Vervelend voor mij, maar gelukkig heb ik niemand iets beloofd, het zou vervelend zijn om hier met toeristen te staan en niets aan te kunnen bieden.
Groet,
Lieve
www.binobaibissau.nl